Op zaterdag 14 oktober 2023 organiseren de Vereniging voor Sterrenkunde, de Vlaamse Volkssterrenwachten, de Bond Beter Leefmilieu en diverse natuurverenigingen opnieuw de Nacht van de Duisternis. Via die campagne vragen ze aandacht voor de impact van lichtvervuiling op mens en milieu en roepen ze op om ’s nachts zo energie-efficiënt mogelijk te verlichten. Tijdens zaterdagnacht 14 oktober zal de monumentenverlichting op het grondgebied Jabbeke worden gedoofd.
WAAROM EEN 'NACHT VAN DE DUISTERNIS'?
De ‘Nacht van de Duisternis’ is een campagne om ieder van ons weer het mooie van het nachtelijke landschap te laten ontdekken. In deze campagne werkt de vereniging Preventie Lichthinder samen met tientallen gemeenten en verenigingen in Vlaanderen. Op de ‘Nacht van de duisternis’ wordt de monumentenverlichting zoveel mogelijk gedoofd, om de nacht weer eens echt de nacht te laten zijn. Er wordt immers te veel en verkeerd verlicht, zowel door overheid, industrie als de bevolking. Dat licht straalt vaak omhoog, in de richting waar geen mens er nut aan heeft, maar wel de nachtelijke natuur wordt verstoord.
Die verstoring is schadelijk voor mensen, dieren en planten! Zo veroorzaken lichthinder en lichtvervuiling bij mensen slaapstoornissen, en een hele reeks gezondheidsproblemen. Tegelijk is de verstoring van de nachtelijke duisternis schadelijk voor het leven van nachtdieren, evenals voor de ontwikkeling en groei van heel wat planten.
Naast de schade aan de nachtelijke natuur vormt de lichtverspilling ook een bron van bijkomende vervuiling, want voor dit verspilde licht werd ook energie opgewekt… wat zelf ook heel wat vervuiling veroorzaakt…
Voor de ‘Nacht van de Duisternis’ slaan gemeenten en verenigingen de handen in elkaar, om de bevolking dank zij deze activiteit opnieuw kennis te laten maken met het nachtelijk landschap. Om ons weer wat affiniteit met de duisternis te bezorgen. Om eens te meer te genieten van de pracht van de nachtelijke hemel. En belangrijk: ook met minder licht kunnen we de nodige en gewenste veiligheid verzekeren!
WAT IS LICHTHINDER?
Als je vanuit de ruimte naar de nachtelijke zijde van de Aarde kijkt, valt in het oververlichte West-Europa de driehoek van Vlaanderen op door een nog fellere lichtvloed. Dat komt omdat Vlaanderen tot de absoluut meest verlichte regio’s in de wereld behoort. Astronauten noemen ons landje ook wel eens ‘Bright Belgium’, en moeten vaak gevoelige aardobservatie-apparatuur uitschakelen tijdens de overvlucht.
De ‘schaduwzijde’ van dit vele licht is dat ons regio sterk lijdt onder wat men noemt ‘lichthinder’ en ‘lichtvervuiling’. Deze hinder wordt veroorzaakt door verschillende bronnen en neemt diverse vormen aan. We zetten ze hieronder op een rijtje.
Gekende bronnen zijn:
- straatverlichting, met verlichtingspunten die licht omhoog stralen door slecht verlichtingsmateriaal, of door foute plaatsing en installatie
- monumentverlichting
- klemtoonverlichting
- reclameverlichting
- industriële verlichting
- verlichting van sportinstallaties
- verlichting op plaatsen waar er geen nood aan is
- verlichting op ogenblikken wanneer er geen nood aan is
GESCHIEDENIS VAN DE 'NACHT VAN DE DUISTERNIS'
De bezorgdheid over het verdwijnen van de nachtelijke hemel groeide in de tweede helft van de twintigste eeuw, in het bijzonder in de Verenigde Staten. De verlichting van wegen, steden en industrie verstoorde in toenemende mate de waarnemingen van grote professionele sterrenwachten, en dat leidde tot de eerste acties. Met succes, want heel wat gemeenten namen maatregelen om de werking van de sterrenkunde installaties te beschermen. Deze successen wekten de belangstelling van de Vlaamse amateurastronomen, die sinds de jaren zeventig van de voorbije eeuw letterlijk de sterren zagen verdwijnen. Om die reden werd er binnen de Vereniging Voor Sterrenkunde een werkgroep lichthinder opgericht.
De toestand werd steeds erger, zodat in 1995 werd besloten om het probleem onder de aandacht van de bevolkingte brengen. Dat jaar werd dan ook in Mechelen voor het eerst een betoging op straat gehouden… voor meer duisternis! Nadien werd besloten tot een jaarlijkse publieksactiviteit, en de 2021 editie van de Nacht van de Duisternis vormt dan ook het ’25 jaar’-jubileum hiervan
WAAROM EEN JAARLIJKSE ACTIVITEIT?
Doorheen de jaren werd duidelijk dat lichthinder niet alleen vervelend was voor ‘sterrenkijkers’. In ons land werd voor het eerst ook de rechtstreekse nadelige invloed van straatverlichting op planten aangetoond. Immers, het bleek dat hopperanken niet tot bloei komen, als ze ’s nachts worden bestraald door kunstlicht, en dus geen dag/nacht-wisseling kennen. Ook werd de nadelige invloed op het nachtelijk dierenleven duidelijk, door de verstoring van voedingspatronen en de vernieling van de nachtelijke biotoop. Tevens werd ook de nadelige invloed van een overdaad aan nachtelijk kunstlicht op het bioritme van de mens, met zowel fysieke als psychische gezondheidsproblemen duidelijk.
<:P>
Omdat het probleem dus heel wat breder was, en de hele bevolking aanging, werd dan ook een aanpak gezocht om dat alles regelmatig op grote schaal onder ieders aandacht te brengen. Sterrenkunde-verenigingen en milieuverenigingen, in samenwerking met gemeentelijke overheden en lokale verenigingen, creëerden hiervoor de ‘Nacht van de Duisternis’-activiteit. Zo wordt eens per jaar het probleem letterlijk onder ieders ogen gebracht…. Door één keer per jaar de nacht weer de nacht te laten zijn. Na 1995 is deze ‘Nacht’ een vaste afspraak geworden in heel wat gemeenten. Belangrijk is dat door initiatieven als de ‘Nacht van de Duisternis’ vandaag steeds meer inspanningen worden geleverd om geschikte en duurzame verlichting te installeren voor zowel straatverlichting als andere verlichtingsdoeleinden. Nieuwe verlichtingstechnologieën, zoals de onderhand gekende LED-lampen, maken niet alleen een energiezuiniger verlichting mogelijk. Ook kan steeds vaker een ‘slimme’ verlichting worden geïnstalleerd, die slechts verlicht waar en wanneer dat nodig is. Dat heet dan een ‘dynamische’ of beter nog, een ‘aanpasbare’ verlichting. Aanpasbaar aan de echte noden! Natuurlijk hadden we gehoopt dat na 25 jaar het probleem allang structureel en definitief zou zijn opgelost. Maar helaas… Zolang Vlaanderen niet weer elke dag –of beter elke nacht –van een donker nachtelijk landschap kan genieten, zal de ‘Nacht van de Duisternis’ hiervoor blijven ijveren.